W krajowej infrastrukturze elektroenergetycznej dominują obecnie duże elektrownie wspierane przez politykę regulacyjną utrzymującą obecną strukturę wytwarzania i dystrybucji energii. Jednak podatność przeciążonych linii przesyłowych i elektrowni na zagrożenia budzi obawy o bezpieczeństwo energetyczne. Jednocześnie duże elektrownie wykorzystujące paliwa kopalne stanowią ogromne wyzwanie dla środowiska, przyczyniając się do emisji gazów cieplarnianych i zanieczyszczania powietrza. Rozwiązaniem tego problemu jest energetyka rozproszona.
W dobie kryzysu energetycznego i konieczności ograniczenia udziału wytwarzania energii z paliw kopalnych w miksie energetycznym energetyka rozproszona i magazynowanie energii stają się kluczowym elementem zapewnienia odbiorcom nieprzerwanych dostaw, zwłaszcza że energia ze źródeł odnawialnych jest coraz tańsza.
Energetyka rozproszona
Rozproszone zasoby energii zmieniają strukturę sieci elektroenergetycznych i zapewniają szereg korzyści, od zwiększonej odporności na zagrożenia, po korzystny wpływ na środowisko. Energetyka rozproszona to zdecentralizowana metoda wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych w bezpośredniej bliskości jej odbiorców. Jest znacznie bardziej odporna na zagrożenia (cyberataki lub katastrofy naturalne), a rozproszone zasoby energii poprawiają bezpieczeństwo energetyczne kraju. Umożliwia również lokalnym społecznościom wytwarzanie własnej energii elektrycznej przy użyciu zrównoważonych zasobów, takich jak turbiny wiatrowe czy panele słoneczne. Tym samym nie tylko zmniejsza zależność od paliw kopalnych, ale także generuje lokalne dochody. Ponadto rozwój rozproszonych źródeł energii pozwoli ustabilizować sieć energetyczną oraz zoptymalizować produkcję, przesył, dystrybucję i wykorzystanie energii elektrycznej.
Istotną zaletą energetyki rozproszonej jest również jej korzystny wpływ na środowisko, m.in. obniżenie poziomu emisji gazów cieplarnianych i spowalnianie zmian klimatycznych.
Samorządy kluczowym ogniwem transformacji energetycznej
Energia odnawialna jest współcześnie podstawą bezpieczeństwa energetycznego, może również stanowić ważne źródło dochodów dla gmin. Obywatelskie projekty energetyczne zapewniają szereg korzyści, zarówno samorządom i lokalnym społecznościom, jak gospodarce regionu i środowisku naturalnemu. Jednocześnie zapóźnienia ostatnich lat powodują, że przed Polską stoi szereg wyzwań związanych z transformacją energetyczną. Kluczowym ogniwem gwarantującym jej sprawny przebieg, wprowadzanie zielonej energii i budowanie energetyki rozproszonej są samorządy, które odpowiadają za bezpieczeństwo energetyczne. Jak podkreślał podczas konferencji „Samorząd w transformacji” Tomasz Drzał, Dyrektor Zarządzający Krajowej Izby Klastrów Energii i OZE – Powinniśmy dostarczać energię ze źródeł, które są najbliżej, a to zazwyczaj OZE. Pamiętajmy, że transformacja to zamiana systemu na system, a obecność zielonych źródeł energii powoduje, że w ich pobliżu rozwija się przemysł. Problemem jest to, że przedstawiciele lokalnych władz nie mają wiedzy na temat energetyki. Rozwiązanie tego problemu stanowią klastry, w których są zarówno eksperci oraz źródła i magazyny energii, jak i odbiorcy, którzy nie muszą się znać na energetyce.
Warto jednak zaznaczyć, że to właśnie samorządy powinny odgrywać rolę popularyzatorów efektywności energetycznej i OZE oraz we wprowadzaniu w życie idei zrównoważonego rozwoju lokalnego. Niewątpliwie świadomość władz lokalnych z roku na ro wzrasta. Coraz więcej jednostek samorządu terytorialnego angażuje się w pozyskiwanie zielonej energii, zapewniając sobie i lokalnym społecznościom tani prąd ze źródeł odnawialnych oraz stając się atrakcyjnym partnerem biznesowym, co może spowodować napływ inwestorów, rozwój regionu i powstawanie nowych miejsc pracy. Wiele regionów kraju zmaga się nie tylko z rosnącymi wydatkami, lecz coraz częściej także z przerwami w dostawach energii elektrycznej. Rozwiązaniem tego problemu jest lokalna elektrownia wykorzystująca OZE, która może zapewnić energię do wszystkich obiektów gminnych, a tym samym znacząco zmniejszyć koszty ich funkcjonowania.
Zmiany w prawie wsparciem dla dalszego rozwoju OZE
Przyjęta 17 sierpnia 2023 r. nowelizacja ustawy o odnawialnych źródłach energii oraz niektórych innych ustaw ma za zadanie wspierać dalszy rozwój sektora odnawialnych źródeł energii (OZE) w perspektywie długoterminowej, a co za tym idzie zwiększenia ich udziału w krajowym zużyciu energii. Wpłynie to na poprawę bezpieczeństwa energetycznego kraju.
Ustawa wprowadza szerokie zmiany m.in. w zakresie instalacji hybrydowych OZE, klastrów energii, wsparcia modernizacyjnego i operacyjnego dla instalacji OZE. Zawiera także przepisy aktualizujące ambicje w zakresie rozwoju morskiej energetyki wiatrowej. Uwzględnia ponadto nowe rozwiązania zwiększające potencjał przyłączeniowy dla nowych źródeł wytwórczych OZE. Polegają one na umożliwieniu przyłączania więcej niż jednej instalacji odnawialnego źródła energii w jednym miejscu przyłączenia – tzw. cable pooling.
Istotnymi zmianami, które wprowadza wspomniana nowelizacją, są ułatwienia w zakresie procedur administracyjnych, regulacje dotyczące. umów sprzedaży energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii, wprowadzenie „prosumenta lokatorskiego”, oraz utworzenie Krajowego Punktu Kontaktowego ds. odnawialnych źródeł energii, którego zadaniem jest zapewnienie wsparcie informacyjnego dla przyszłego wytwórcy energii ze źródeł odnawialnych.
Uchwalone przepisy doprecyzowują m.in. definicję klastra energii, zasady współpracy biznesowej w ramach klastrów energii, zakres podmiotowy i przedmiotowy klastra energii oraz obszar działania klastra energii. Przewidują również szczególne usprawnienia administracyjno-prawne oraz dedykowany system wsparcia, z którego będą mogły skorzystać podmioty wpisane do nowego rejestru klastrów energii prowadzonego przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki (URE). Regulacja zakłada również ścisłą współpracę klastrów energii z Operatorami Sieci Dystrybucyjnych (OSD), której celem jest odciążenie Krajowego Systemu Elektroenergetycznego (KSE). Nowe przepisy mają na celu utrzymanie w systemie funkcjonujących jednostek, szczególnie tych, którym kończy się prawo do korzystania z systemów wsparcia po 15-letnim okresie wsparcia, a które wymagają poniesienia znaczących nakładów modernizacyjnych przy jednoczesnej racjonalizacji wydatków. Nowelizacja wprowadza też nową definicję hybrydowej instalacji odnawialnego źródła energii oraz mocy zainstalowanej elektrycznej instalacji odnawialnego źródła energii, m.in. uwzględniająca funkcjonujące rozwiązania technologiczne. Nie mniej istotne są również ułatwienia dla funkcjonowania spółdzielni energetycznych m.in. uproszczające warunki sprawozdawczości i zasady rozliczeń.
Klastry energii
Rozwój energetyki rozproszonej to szansa na tworzenie się lokalnych klastrów oraz większą współpracę gospodarczą w regionie. Przykładami doskonale funkcjonujących klastrów są m.in. Klaster Energii Michałowo, w ramach którego działa to biogazownia rolnicza; Klaster Energii ARES, którego liderem jest gmina Duszniki-Zdrój czy zrzeszający około 100 sygnatariuszy Zgorzelecki Klaster Rozwoju Odnawialnych Źródeł Energii i Efektywności Energetycznej. ZKlaster ma na swoim koncie szereg zrealizowanych projektów, w tym budowę największej w Polsce farmy fotowoltaicznej na terenie gminy Bogatynia oraz start-up E-Power Control prowadzący działalność w zakresie technologii magazynowania energii i wytwarzania dużych mocy obliczeniowych. W ramach ZKlastra działa też Hub Innowacji, w którym spółka Innovation AG stworzyła m.in. pierwszy w Polsce terenowy pojazd elektryczny Sokół 4×4 oraz elektryczny pojazd dostawczy E-Van.pl, o imponującym zasięgu około 400 km na jednym ładowaniu.
Jednym z prekursorskich w skali kraju rozwiązań wprowadzonych przez Zgorzelecki Klaster Rozwoju Odnawialnych Źródeł Energii i Efektywności Energetycznej jest agrofotowoltaika. W 2021 roku na jednej z największych farm PV w Polsce, działającej w ramach Zgorzeleckiego Klastra Rozwoju Odnawialnych Źródeł Energii i Efektywności Energetycznej (ZKlaster), zostało zasadzonych aż 10 tysięcy sadzonek czosnku niedźwiedziego. ZKlaster przygotowuje także inne projekty związane z produkcją rolną pod i między panelami. Tereny, które do tej pory były nieużytkami bądź uprawiano na nich roślinność mniej wymagającą lub wysoko nawożoną (według polskiego prawa PV można budować jedynie na ziemiach od 4 do 6 klasy – czyli słabych – podkreśla Spirydowicz) mogą stać się miejscem ekologicznej, opłacalnej produkcji rolnej. Przedstawiciele zgorzeleckiego klastra energii liczą, że region dzięki podobnym działaniom członków w ciągu najbliższych lat stanie się przykładowym regionem neutralnym klimatycznie.
W Europie są gminy samowystarczalne energetycznie
Przykładem takiej gminy jest austriackie miasto Güssing, które dzięki odnawialnym źródłom energii wytwarza u siebie 99 procent potrzebnej energii cieplnej i 140 procent energii elektrycznej o wartości 13 milionów euro rocznie.
Na początku lat 90. miasto opracowało koncepcję energetyczną dotyczącą niezależnej i zrównoważonej produkcji energii. Aby zapewnić rozwój gospodarczy, przy wsparciu finansowym UE utworzono Europejskie Centrum Energii Odnawialnej w Güssing (EEE). Miało to na celu stworzenie miejsc pracy w regionie i spowolnienie odpływu siły nabywczej poprzez import energii. Już w 2005 r. Güssing wytwarzało znacznie więcej ciepła (57,5 GWh) i energii elektrycznej (14 GWh) z surowców odnawialnych, niż samo potrzebowało. Obecnie w promieniu 10 kilometrów od miasta działa około 30 punktów wytwarzania energii z biomasy, biogazu i słońca.
