Od czasu rewolucji przemysłowej w gospodarce utrwalił się linearny model wzrostu „wyprodukuj, zużyj, wyrzuć”. Opierał się on na założeniu, że surowce i zasoby będą stale dostępne. Tymczasem, jeśli obecne wzorce produkcji konsumpcji nie zmienią się, to według wyliczeń WWF w 2030 roku będziemy potrzebować dwóch, a w 2050 trzech kul ziemskich, żeby zaspokoić nasze potrzeby. Do dwóch największych wyzwań na które odpowiada koncepcja gospodarki o obiegu zamkniętym to wyczerpywanie się zasobów Ziemi z jednej strony i rosnąca ilość odpadów z drugiej.
Wyczerpywanie się i rosnące ceny wielu surowców oraz negatywne efekty ingerencji człowieka w środowisko naturalne powodują konieczność zmiany modelu gospodarczego na bardziej ekologiczny, naśladujący naturalne cykle obiegu materii i energii w ekosystemie. Takim modelem jest idea gospodarki okrężnej (circular economy). Opiera się ona na:
a) odejściu od pojęcia odpadu jako śmiecia na rzecz odpadu jako cennego zasobu, który należy wykorzystać;
b) projektowaniu produktów pod kątem możliwości efektywnego odzysku i recyklingu cennych materiałów i surowców (ecodesign);
c) zamykaniu obiegu materii w cyklach produkcyjnych przedsiębiorstw, w łańcuchach dostaw oraz w całym systemie produkcji i konsumpcji (w gospodarce i społeczeństwie);
d) zwiększaniu efektywności ekonomicznej i ekologicznej, w tym energetycznej w gospodarce.
Zgodnie z komunikatem UE „Ku gospodarce o obiegu zamkniętym: program Zero odpadów dla Europy” wydanym w 2014 r., przechodzenie na gospodarkę o bardziej zamkniętym obiegu jest nieodzowne do realizacji inicjatywy na rzecz zasobooszczędności przewidzianej w ramach unijnej Strategii „Europa 2020”. Aby osiągnąć te ambitne cele, konieczne jest wdrożenie do praktyki gospodarczej hierarchii zasad postępowania z odpadami, obecnej już w dyrektywach UE, a od 2012 r. w polskiej ustawie o odpadach:
1. zapobieganie powstawaniu odpadów;
2. przygotowanie odpadów do ich powtórnego wykorzystania;
3. powtórne wykorzystanie odpadów;
4. recykling;
5. pozostałe rodzaje recyklingu (w tym odzysk energii);
6. składowanie odpadów.
Warto zauważyć, że dotychczasowa praktyka w polskiej gospodarce odpadami była generalnie odwrotna i zdecydowana większość odpadów trafiała niezagospodarowana na składowiska. Problem marnotrawstwa, w tym żywności, zwiększenie skuteczności selektywnej zbiórki, czystości surowców, logistyki odzysku i recyklingu to obecnie najpoważniejsze wyzwania stojące przed gminami, na które od 2011 roku, mocą znowelizowanej ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, nałożona została odpowiedzialność za zorganizowanie sprawnych systemów zagospodarowania odpadów, spełniające europejskie normy i standardy.
Wdrażanie idei gospodarki obiegowej wymaga zmian na każdym etapie cyklu produkcji – konsumpcji, zaczynając od pozyskiwania surowców, przez projektowanie produktów pod kątem ich trwałości i przyszłego recyklingu, energooszczędnych, niskoemisyjnych i przyjaznych środowisku sposobów produkcji, dystrybucji, konsumpcji i użytkowania produktów, aż do zbierania i zagospodarowania odpadów. Istotnym elementem gospodarki obiegowej jest właśnie recykling – przywracanie do obiegu gospodarczego elementów i materiałów (surowców) odzyskiwanych z odpadów komunalnych i przemysłowych oraz tzw. upcykling – przetwarzanie wtórne odpadów, w wyniku którego powstają produkty o wartości wyższej niż same przetwarzane surowce.
Źródło: W kierunku Gospodarki Obiegu Zamkniętego. Wyzwania i Szanse. Raport Koalicji na rzecz Gospodarki Obiegu Zamkniętego Reconomy
